كتابخانه كنگره ادبيات جهان را ديجيتالي مي كند
كتابخانه كنگره از اجراي طرح گسترده اي براي ديجيتالي كردن آثار بزرگ ادبيات جهان خبر داده است. براي كمك به اجراي اين طرح، گوگل 3 ميليون دلار اهدا كرده است.  

سايت كتاب، ميراث خبر
گروه بين الملل: كتابخانه كنگره از اجراي طرح گسترده اي براي ديجيتالي كردن آثار بزرگ ادبيات جهان خبر داده است. براي كمك به اجراي اين طرح، گوگل 3 ميليون دلار اهدا كرده است.
«كتابخانه ديجيتالي جهان» در واقع يك مركز اينترنتي براي آثار برجسته ادبيات جهان است. جيمز ايج. بيلينگتون كتابدار كتابخانه كنگره گفت اين طرح با همكاري شركاي خصوصي و دولتي اجرا خواهد شد. گوگل فعلاً اولين شريك كتابخانه كنگره است.
اين پروژه در كنار پروژه هاي مشابه ديگري كه توسط گوگل، ياهو و مايكروسافت انجام مي شود،  قرار مي گيرد.
ايده ايجاد كتابخانه ديجيتالي بعد از اينكه بيلينگتون در كميسيون ملي آمريكا كه اخيراً براي يونسكو به وجود آمده است، شكل گرفت. بيلينگتون در سخنراني خود از موسسات تحقيقاتي و كتابخانه ها خواسته بود كه براي ديجيتالي كردن آثار برجسته ادبيات فرهنگ هاي مختلف جهان با سرمايه گذاران خصوصي همكاري كنند.
بيلينگتون همچنين گفت با اجراي اين طرح آثار ناياب و بي نظير فرهنگ هاي گوناگون نظير فرهنگ غربي و چيني و هندي و اسلامي براي تمام كساني كه به اينترنت دسترسي دارند به طور رايگان قابل دسترسي خواهد بود.

برنده اول جايزه ادبي يلدا هنوز مشخص نيست
مديا کاشيگر از اعلام برنده نهايي جايزه ادبي يلدا شگفت زده شد. او گفت اين اسامي توسط او هرگز منتشر نشده است.   
 مديا کاشيگر- دبير جايزه ادبي يلدا 

سايت کتاب ــ ميراث خبر
گروه خبر: مديا کاشيگر از اعلام برنده نهايي جايزه ادبي يلدا شگفت زده شد.  صبح روزنامه ايران به نقل از خبرگزاري فارس نوشت: «دو رمان "وقت تقصير" نوشته "محمدرضا کاتب" و "آداب بي قراري" اثر "يعقوب يادعلي" و مجموعه داستان "بگذريم" نوشته "بهناز عليپور گسکري" برگزيدگان اول تا سوم ادبيات داستاني چهارمين دوره جايزه ادبي يلدا شدند.»
کاشيگر در تماسي با سايت کتاب گفت: « آثار نامبرده شده در اين خبر تنها به مرحله نهايي جايزه ادبي راه يافته اند و هنوز نفر اول آن مشخص نشده است. »
کاشيگر که از  ساعاتي پيش تنها باسخگوي تماس هاي داوران و خبرنگاران در باره اين خبر بوده است، در پاسخ به اين سئوال که برگزيدگان يلدا چه زماني معرفي شدند؟،  گفت: «برگزيدگان يلدا معرفي نشده اند. اين آثار فقط به مرحله نهايي راه يافته اند و چون ما در نظر داشتيم براي هر سه اثر لوح تقديري سفارش دهيم به ناچار مجبور شديم نام آنها را فاش کنيم. بهرحال خبرنگار مربوطه يا عجله کرده است يا اشتباه . تکذيبيه اين خبر  به زودي در روزنامه ها منتشر مي شود.»
بيانيه اصلي هيات داوران روز پانزدهم آذر اعلام مي شود و به برگزيده نهايي سي آذر ، شب يلدا، جوايزي تعلق مي گيرد.

/ معرفي کتاب/
تاريخ طنز در ادبيات فارسي منتشر شد
تهران- خبرگزاري كار ايران

تاريخ طنز در ادبيات فارسي نوشته "حسن جوادي " از سوي انتشارات كاروان روانه بازار كتاب شد .
به گزارش خبرنگار فرهنگ و انديشه ايلنا, به رغم نظر برخي از محققان غربي مبني بر اين كه جزء نوشته هاي عبيد زاكاني هيچ پيشينه اي از طنز در ايران وجود ندارد , اما در واقع اين ژانر خاص كه فصل مهمي از تاريخ ادبيات ايران به خود اختصاص مي دهد , مدت ها در ايران ناديده گرفته شده بود .
در كتاب تاريخ طنز در ادبيات فارسي , جوادي قصد دارد اين برداشت اشتباه را تصحيح كند و نشان بدهد كه بسياري از نويسندگان بزرگ ايراني در نتيجه خفقان و محدوديت هاي سياسي و اجتماعي , قطعات و آثار طنز آميز زيادي نوشتند كه به نوبه خود , ديد ما را از تاريخ كلي ايران وسعت مي بخشد .
نويسنده كتاب در تلاش براي نماياندن اهميت غني اين طنز اجتماعي - سياسي بيش از يك دهه صرف جمع آوري اين تحقيق جامع و كامل درباره طنز در ادبيات فارسي كرده است كه تمام تاريخ ايران پس از اسلام را تا به امروز شامل مي شود اين كتاب هم چنين شامل تصويرهايي كارتوني از نشريات ادواري مختلف است كه بيش تر آنها سانسور يا تعطيل شده اند .
تاريخ طنز در ادبيات فارسي , از 3 منظر به موضوع بحث خود نزديك مي شود دكتر جوادي در ابتداي تعريفي از طنز آن گونه كه در آثار فارسي نمود مي يابد ارايه داده است و انواع فرم ها و تكنيك هاي آن را نيز مطرح مي كند نويسنده در اين كتاب تمايز دقيقي ميان مفاهيم هجوه غزل و طنز قايل مي شود و در بخش هاي بعد , موضوع طنز و انتقاد اجتماعي را در زمينه هاي مذهب , سياست , زنان و غيره بررسي مي كند در قسمت پاياني نويسنده ژانرهاي طنز را به صورتي كه در داستان ها و نمايشنامه هاي فارسي نمايان شده اند تحليل مي كند .
تاريخ طنز در ادبيات فارسي در 384 صفحه با شمارگان 3000 نسخه از سوي انتشارات كاروان روانه بازار كتاب شده است .

از نويسندگان كتابهاي ادبيات و علوم انساني تقدير مي شود
تهران- خبرگزاري كار ايران

سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران با هدف نكوداشت و تجليل از نويسندگان كتاب هاي حوزه ادبيات و علوم انساني , سيزدهمين جشن رونمايي كتاب را برگزار مي كنند.
به گزارش ايلنا ، در اين نامه كتاب ارزشمند " تذكره رياض الشعرا " اثر عليقلي واله داغستاني با مقدمه تصحيح و تحقيق " سيد محسن نصرآبادي" مورد تجليل قرار خواهد گرفت .
اين برنامه با حضور" علي عسگري"(رئيس سازمان فرهنگي هنري شهرداري تهران) ," علي اكبر اشعري"( مشاور رئيس جمهور و رئيس كتابخانه ملي) , معاونان وزارت فرهنگ و ا رشاد اسلامي و تعدادي از فرهيختگان , پژوهشگران و نويسندگان روز يكشنبه 13 آذرماه مي شود.

مراسم يادبود منوچهر آتشي برگزار مي شود
تهران- خبرگزاري كار ايران

مراسم يادبود منوچهر آتشي فردا, در مسجد جامع عطار بوشهر و بر سر مزار او با حضور دوستدارانش برگزار مي شود.
يونس قيصي زاده, يكي از اعضاي كميته برگزاري مراسم منوچهر آتشي در بوشهر در گفتگو با خبرنگار فرهنگ و انديشه ايلنا گفت : مراسم هفتم و يادبود منوچهر آتشي فردا 10 آذرماه ساعت 16 - 14 در مسجد جامع عطار بوشهر برگزار مي شود كه در اين مراسم سنتي قرآن خواني, مصيبت خواني برگزار مي شود و يكي از شاعران ايرج شمسي يكي از شاعران جنوب پيرامون ويژگي هاي شخصيتي و شعري آتشي سخنراني مي كند.
وي در ادامه تصريح كرد: پس از مراسمي كه در مسجد برگزار مي شود مراسم يادبود بر سر مزار منوچهر آتشي واقع در محله امامزاده عبدالمهيمن در كنار مقبره حسين چاكوتاهي از مبارزان جنوب كه بر عليه استعمارگران انگليسي شوريد و از ياران و همرزمان رئيس علي دلواري با سنج و دمام ادامه پيدا مي كند.
اين عضو كميته برگزاري مراسم يادبود آتشي در پايان گفت: همچنين در اين مراسم غلامرضا وزان خواننده محلي بوشهري يكي از شعرهاي منوچهر آتشي را با گروه اش اجرا مي كند و چند تن از شاعران جنوب كه نام علي هوشمند, رضا معتمد, اميد غضنفر و اسكندر احمدنيا به شعرخواني خواهند كرد و در ادامه دكتر سيد جعفر حميدي سخنراني خواهند كرد و اين مراسم با سنج و دمام به پايان مي رسد.

بررسي شعر دهه‌ي 70 و پاسداشت شمس ‌لنگرودي و حافظ موسوي در اصفهان برگزار مي‌شود
 سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات

ميزگرد آسيب‌شناسي شعر دهه‌ي 70 ، همراه با پاسداشت حافظ موسوي و محمد شمس ‌لنگرودي در اصفهان برگزار مي‌شود.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، كانون ادبي دانشگاه صنعتي اصفهان، روز پنجشنبه 10 آذرماه سال جاري ميزگرد آسيب‌شناسي شعر دهه‌ي 70 را با حضور حسن صفدري، پگاه احمدي، عليرضا بهنام، فرزين هومان‌فر، اميد شمس، هوشيار انصاري‌فر، داريوش اسدي ‌كيارس و داريوش مهبودي برگزار مي‌كند.
اين برنامه كه از ساعت 9 در تالار هشت اين دانشگاه برگزار مي‌شود، بعدازظهر با بقيه‌ي سخنراني‌هاي ميزگرد پي‌گرفته مي‌شود و از ساعت 17 تا 20 مراسم پاسداشت شمس ‌لنگرودي و حافظ موسوي با حضور خود شاعران برپاست.
همچنين مجله‌ي "هفت پرده" شامل سخنراني‌هاي ارايه شده در اين برنامه، به اضافه‌ي مصاحبه و مطالبي درباره‌ي اين دو شاعر به چاپ خواهد رسيد. ارايه‌ي سخنراني محمود حقوقي در برنامه‌ي "روزهاي نوشتن" كه چندي پيش از طرف همين كانون و ادبي برگزار شد، نيز از ديگر بخش‌هاي همين مجله خواهد بود.
 

«برره‌نويسي» هم نوعي ژانر ادبي است!
 سرويس: نگاهي به وبلاگ‌ها
خبرگزاري دانشجويان ايران - اهواز
سرويس: نگاهي به وبلاگ‌ها

گويش «برره‌اي» در مجموعه تلويزيوني «شب‌هاي برره» از قرار معلوم مورد توجه شاعران نيز قرار گرفته و اهل كلمه و كلام نيز از دامنه تاثير آن بي‌بهره نبوده‌اند.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) منطقه خوزستان، عبدالرحيم سعيدي‌راد شاعر خوزستاني در وبلاگ خود با عنوان www.saeedirad.persianblog.com چندي است شعرهايي به گويش برره درج مي‌كند. شايد خواندن نمونه‌اي از شعر اين شاعر با گويش «برره‌اي» خالي از لطف نباشد.
منت‌كشي
كه چه قايم وشدي كنج خونه
رسوم دخترا ناز در كنونه
ورات صادر وكردم حكم پيگرد
كجا بيدي تو نالوطي تو زرد
ورا يابنده ليره مشتلق بيد
ويا چرمنگ دلم واست قرق بيد
ويا اي همه عشقولانه‌ي ناب
اصالت‌دار و پرمعنا و كمياب
اويم با لهجه ناب برره
تكان نوخوري حتي يه ذره؟
وبيني بابا طاهر ضامنم بيد
دو تا دسته گلم طغرل ورات چيد
چقد لج در وكني از خودت واي
مگه گيرم نيفتي آفت چاي
ودون تو شب و روز نودارم
وخندي خش ودونم سر كارم
***
اي ورژن نو بيده و آپ گريته
وبين منت كشيمم آپ تو ديته
غزل مثنوي و وزن دوويتي
نويني عمرا همچي آپ گريتي
تو دستم شا كليد بغض و نق بيد
ولي قفل دل تو بد قلق بيد
از اي سرما دل آدم وسوزه
ويا كه ويگولندزج دنيا دوروزه
دلت وخواد وياي دروازه وازه
نوخواي خب ورو جاده درازه
عزيز اصرار نوشه بيش از اي كرد
اي ختم ناز كشونه بسه ورگرد...
گفتني است آن‌ كه با زبان و معنا سر به سر است ـ خاصه شاعر ـ در دنيايي كه ديگري مي‌آفريند زاد و زيست نمي‌كند، بلكه خود دست به آفرينش جهان و زبان خاص خويش مي‌زند.

گرامي‌داشت منوچهر آتشي در شب شعر”اسب سپيد وحشي‌“
 سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات
خبرگزاري دانشجويان ايران - اهواز
سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات

كانون ادبي امور فوق برنامه دانشگاه شهيد چمران اهواز شب شعري با نام ” اسب سپيد وحشي‌“ به مناسبت گرامي‌داشت منوچهر آتشي برگزار مي‌كند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) در خوزستان، اين برنامه روز يك‌شنبه، 13 آذر ماه جاري از ساعت 17 تا 20 در آمفي تئاتر دانشكده مهندسي برگزار مي‌شود.
در اين شب شعر استادان ادبيات دانشگاه همچون دكتر نصرالله امامي، دكتر محمدرضا صالحي‌ مازندارني، دكتر جعفر ثامني و دكتر عبدالمجيد حياتي حضور خواهند داشت. هم‌نين تني چند از اعضاي انجمن شعر اهواز در اين شب، شعر شعرهاي خود را خواهند خواند.
 

شب شعر ايراني در ابوظبي برگزار شد
 سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات

با حضور سيلوانا سلمان‌پور - شاعر و مترجم ايراني - شب شعري در كتابخانه ملي امارات در ابوظبي برگزار شد.
در اين مراسم دكتر محمد عيسي - استاد زبان فارسي - نيز اشعاري از حافظ و سعدي را به عربي ترجمه كرد.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) به نقل از روزنامه‌ي فرهنگي البيان،‌ همچنين شاعر ايراني سلمان‌پور نيز اشعاري از خود خواند و به بحث اوزان و افعال شعرهاي قديم و نو پرداخت.
در اين مراسم شاعران اماراتي و ايراني اشعار خود را خواندند و تعدادي از دوستداران شعر فارسي در اين محفل ادبي و فرهنگي حضور داشتند.

 
 
مجموعه‌ي‌ِ شعر چهارم محمدحسين مرتجا منتشر مي‌شود
"ديگر براي ما عادت شده كه مجموعه‌ي شعر به‌سختي منتشر ‌شود"
سرويس: فرهنگ و ادب - كتاب
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: فرهنگ و ادب - كتاب

با عنوان «اتاقي كه لزوما مركز جهان نيست»، محمدحسين مرتجا چهارمين مجموعه‌ي شعر خود را منتشر مي‌كند.
به گزارش خبرنگار بخش كتاب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، اين مجموعه احتمالا تا يك‌ماه ديگر منتشر مي‌شود.
به گفته‌ي مرتجا، «اتاقي كه لزوما مركز جهان نيست» ادامه‌ي شعرهاي قبلي او در قالب سپيد و نو، با شكل و شيوه خاص خودش به‌شمار مي‌رود.
همچنين اين شاعر معتقد است كه تمايزهاي زباني كه از مجموعه سوم به اين سو در شعرهايش اتفاق افتاده، در مجموعه چهارم محكم‌تر شده است.
اين شاعر سيرجاني همچنين «مرافعه و مدافعه»، بررسي شعر چند نفر از شاعران نسل امروز و دهه 70 ، را به عنوان يك مجموعه نقد در دست انجام دارد كه با حوصله و وقت بيشتر آن‌را در آينده آماده چاپ مي‌كند.
مرتجا درباره وضعيت انتشار مجموعه شعر و برخورد ناشران عقيده دارد: گاهي ناشري پيدا مي شود كه خودش درگير نوشتن است و كار با اين عده آسان‌تر است. خودم براي انتشار كتاب سومم خيلي از دست ناشر سختي كشيدم. اين‌گونه مسائل هست و ديگر براي ما عادت شده كه مي‌دانيم مجموعه شعر سخت چاپ مي شود و دير به فروش مي‌رود. اما قول معروف هم هست كه با اين وجود ما از آن جنبه مبتلا بودن و عاشق بودن شعر مي‌گوييم.
مرتجا متولد سال 1343 در سيرجان، تا كنون مجموعه‌هاي «دفتر سروده‌ها» ( نشر روشنگران و مطالعات زنان، سال 69 )، «اجراي جهنمي از مثله مثله‌ها» ( نيم‌نگاه، سال 80 ) و «بيدار مي‌بينم» ( نشر شعرمان، سال 83 ) را منتشر كرده است.

 
 
اسدالله امرايي:
بستر اصلي طنز، شعر است
طنز پل ارتباطي بين شعر و داستان است
 سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات
خبرگزاري دانشجويان ايران - اهواز
سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات

از نگاه يك مترجم ادبي، مباني اوليه و شكل‌گيري ادبيات ما بيشتر بر مبناي شعر است. بدين ترتيب، طنز نيز خود را در شعر نشان داده است و شعر بستر اصلي طنز است.
اسدالله امرايي در عين حال با بيان اين‌كه سابقه طنز در داستان‌نويسي نيز هست و به زماني برمي‌گردد كه داستان‌نويسي در ايران آغاز شد در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) در خوزستان، خاطرنشان كرد: در ادبيات داستاني و ديگر انواع ادبي نيز طنز داريم، اما در مقايسه با شعر بسيار كم‌تر است.
وي هم‌چنين با بيان اين‌كه طنز يكي از شاخه‌هاي ادبيات داستاني و شعر و تئاتر و ديگر انواع ادبي است و از آن دسته انواع ادبي و صناعي است كه در همه انواع ادبي جاي خود را باز كرده است، تصريح كرد: هر قدر راه بيان مستقيم مسايل جدي، تنگ‌تر است، در طنز اين راه گشوده و فراخ است و اين تنگنا از طريق طنز رفع مي‌شود.
امرايي با معرفي محمدعلي جمال‌زاده به عنوان اولين داستان‌نويس ايران افزود: اگر داستان‌هاي اين نويسنده برجسته را بررسي كنيم، مي‌بينيم كمابيش در تمام داستان‌هايش طنز ديده مي‌شود.
اين مترجم كه دو مجموعه داستان طنز با نام‌هاي ” تلخ عين عسل “ و ” شوكران شيرين “ را منتشر كرده است، طنز را پل ارتباطي بين شعر و داستان خواند و در ادامه افزود: ما عادت داريم كه بگوييم طنز وسيله خنداندن است، چون فكر مي‌كنيم كل طنز در قالب و مضمون خنده است؛ اما اين تنها نما و سيماي ظاهري طنز است و واقعيت امر اين چنين نيست، همچنان كه طنز در آثار هدايت تلخ است.

 
 
عباس پژمان:
مردم كتاب‌هايي را مي‌خوانند كه مي‌فهمند
عده‌ي زيادي از مترجمان هم مانند نويسندگان و منتقدان، پي‌گير ادبيات نيستند سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات
خبرگزاري دانشجويان ايران - تهران
سرويس: فرهنگ و ادب - ادبيات

به اعتقاد عباس پژمان، عده‌ي زيادي از مترجمان ما هم مثل منتقدان و نويسندگان‌مان پي‌گير ادبيات نيستند.
اين مترجم در گفت‌وگويي با خبرنگار خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، علت اين موضوع را نداشتن وقت و تامين خرج زندگي يا
بي‌علاقگي به مطالعه دانست و گفت: بعضي‌ها مشخصن مطالعه مي‌كنند، اما روي‌هم رفته عده خيلي كمي پي‌گيرند؛ عده زيادي از مترجمان ما اين رشته را به آن صورت دوست ندارند و چون رشته‌ي تحصيلي‌شان است، يا كار ديگري ندارند، به آن روآورده‌اند، مثل بقيه كارها.
پژمان همچنين درباره‌ي علت فروش بيشتر آثار ترجمه‌يي در مقايسه با آثار تاليفي در ايران متذكر شد: علت مهم و اصلي اين موضوع فقط اين مي‌تواند باشد كه آثاري كه براي ترجمه انتخاب مي‌شود، طبعا آثار برگزيده و خيلي خوب ادبيات جهاني است.
او در همين زمينه يادآور شد: تا آنجا كه اطلاع دارم در هر سال 70 تا 100، 110 هزار اثر ادبي در دنيا منتشر مي‌شود. تعداد زيادي طبعن نازل است و تعداد كمي خوب است و شهرت پيدا مي‌كند. آن مقدار هم كه به فارسي ترجمه مي‌شود، معمولن ديگر آثار خيلي خوب است و طبيعي است كه اين آثار بيشتر خواننده داشته باشد.
به گفته‌ي پژمان، آثار بد زبانهاي ديگر معمولا يا به فارسي ترجمه نمي‌شوند، يا خيلي كم برگردانه مي‌شوند، پس طبيعي است آن تعدادي كه ترجمه مي‌شود فروش خوبي داشته باشد.
وي در عين حال به اين مساله اشاره كرد كه در اين بين، بعضي آثار داخلي مثل كتاب زويا پيرزاد - چراغ‌ها را من خاموش مي‌كنم - در زمان محدودي كه چاپ شده از هر اثر خارجي بيشتر خواننده داشته‌است.
او گفت اين‌طور نيست كه هميشه فروش آثار ايراني كمتر از آثار ترجمه‌يي باشد و گاهي آثار داخلي فروش بيشتري هم دارند.
پژمان كه مشغول ترجمه‌ي "لي‌لي بازي" خوليو كورتاسار است، همچنين درباره‌ي اين‌كه چه نوع آثار ترجمه‌يي مورد توجه خوانندگان ايراني قرار مي‌گيرد، گفت: هنوز هم كه هنوز است، آثاري مورد علاقه‌ي مخاطبان ايراني است كه موضوعات انساني را در خود دارد، آثاري كه نوعي لطافت و شاعرانگي دارد و خواننده را تحت تاثير قرار مي‌دهد.
به گفته‌ي او معمولا آثاري كه فقط به فرم و تكنيك مي‌پردازد، مورد توجه قرار نمي‌گيرد يا فقط با استقبال عده خاصي روبرو مي‌شود.
او در همين زمينه يادآور شد: بعضي از اين آثار چند بار ترجمه شده‌اند و عده‌اي هم آنها را خريده‌اند، ولي معمولن عده‌ي كمي آنها را خوانده‌اند و بقيه از چند صفحه جلوتر نرفته‌اند.
پژمان در عين حال تاكيد كرد كه در ديگر جاهاي دنيا هم همين طور است و مردم كتاب‌هايي را مي‌خوانند كه تحت تاثيرشان قرار دهد، آنها را بفهمند و زيبايي‌شان را حس كنند.
 

شعر رستاخيز کلمه ها

جام جم

کلمه، ابزاري است که از آن براي ارتباط يا انتقال پيام استفاده مي شود؛ اما همين کلمه وقتي در قالب شعر ريخته مي شود، کارآيي و کارکردي متفاوت و ديگرسان مي يابد. حافظ در غزلي مي فرمايد: «غلام آن کلماتم که آتش انگيزد».
همان گونه که گفته شد، کلمه در موقعيتي خاص يا در قالبي مشخص بسيار تاثيرگذار است و حتي آتش برمي انگيزد. اين قالب خاص و آتش انگيز بودن کلمه در شعر است که صورت مي پذيرد و جلوه گر مي شود. دليل اين موضوع هم چينش طبيعي و ناخودآگاه کلمه در شعر است.
شاعر در لحظه بحراني آفرينش که مخلوق و موجود تازه اي را با گذراندن از مجاري وهم به دنيا مي آورد و در تب سرايش به هذياني مخيل دچار مي شود، چنان در تصرف آن حالت است که حتي به صرافت انتخاب کلمه هم نمي افتد.
آنچه آمد ، آغاز سخنراني سيد علي موسوي گرمارودي درباره کارکرد کلمه در قالب شعر است که در سومين نشست ماهانه انجمن شاعران پارسي گوي جهان ايراد شد.
اينک ادامه بحث را از روي متن تنظيم شده آن سخنراني پي مي گيريم.اديبان و سخنوران ، ميان کاربرد کلمه در نثر و گفتار از يک سو و کاربرد آن در شعر تفاوت قائل شده اند.
در واقع بايد گفت هرچند کلمه هم در گفتار و نثر و هم در شعر ابزار است ، اما در نثر کلمه ابزار ارتباط است ، ولي در شعر ابزار انتقال. به بيان ديگر در گفتار و حتي نثر مخاطب وجود دارد و گوينده يا نويسنده خطاب به مخاطب خود سخن مي گويد تا با او ارتباط برقرار کند و حتي اگر کسي هم به عنوان مخاطب خاص و مشخص وجود نداشته باشد، نويسنده مطلب خود را به قصد آنها که اين کلمات را روزي خواهند خواند، مي نويسد.
در عين حال در بيشتر موارد هم انتظار پاسخ يا نوعي پاسخ از مخاطب خود دارد، در حالي که در شعر، مخاطب مقصود نيست زيرا شاعر تنها واسطه اي است تا چيزي را از ناکجاي ذهن خود در قالب شعر به بيرون انتقال دهد.
از سوي ديگر کلمه در گفتار و نثر ابزاري است که با هنجاري بيشتر معقول به کار مي رود، در حالي که همين کلمه در شعر بيشتر با هنجاري فراسوي معقول به کار مي رود.
کلمه در شعرگويي خود تصميم مي گيرد و اظهار وجود مي کند و اصلا در اختيار شاعر نيست و اين تقريبا همان چيزي است که عنصري بلخي در شعري به بيان آن نزديک شده است : زبان من به مثل ابر و شعر من مطر است / چون رفت ، باز نيايد به سوي ابر مطر که به نوعي بيان کننده همين کاربرد ناخودآگاه کلمه در شعر است.
همچنين ورز، شاعر بزرگ انگليسي در اين باره مي گويد: شعر فيضان بي اختيار احساسي نيرومند است و البته واضح تر از او مولانا جلال الدين بلخي مي فرمايد، تو مپندار که من شعر به خود مي گويم / تا که هشيارم و بيدار يکي دم نزنم.
شايد به همين دليل يعني به سبب خروج کلمه از اختيار به کار برنده آن است که يکي از صورتگران روسي شعر را رستاخيز کلمه ها خوانده است. خب ! اگر در مثل مناقشه نيست ، مي توان گفت کلمه در دو حوزه گفتار و شعر همان جايگاهي را دارد که افسانه در دو حوزه قصه و درام.
درام نويس يونان باستان چه در تراژدي که در آن قهرمانان در سطحي فراتر از واقعيت مطرح مي شوند و چه در کمدي که فروتر، همه جا از افسانه استفاده مي کند؛ اما خلاقيت او در استفاده از کلمات ، از افسانه ها چيزي مي آفريند که با قصه هايي که ما در کودکي مي شنيديم و در درونمايه آنها هم از افسانه استفاده مي شد، تفاوتي بسيار دارد.
همچنين مي توان به دليل ديگري در تفاوت کلمه در شعر و نثر اشاره کرد و آن اين است که کلمه در نثر و گفتار معمولا جزيي است.
به بيان ديگر اشاره ما به اشيا، پديده ها و موضوعات در گفتار جزيي و مشخص است ، اما در شعر اغلب به کليت يک مفهوم اشاره مي شود؛ به عنوان مثال طرب يا غم را بايد در شعر سراغ کرد، اما طربناک و غمگين را در غير شعر. از اين منظر مي توان تفاوت شعر و نثر را به تفاوت تمثيل و سمبل مانند کرد.
در تمثيل حقايق ، جزيي و ساده مي شوند تا فهم آن همگاني و آسان شود و براحتي قابل فهم و تشخيص باشد؛ اما در سمبل کاملا بعکس است ، يعني حقيقت بعد مي يابد و عميق تر مي شود.
به بيان ديگر اگر هميشه نمي توان گفت کلمه در گفتار تمثيل معناست ، اما همواره مي توان گفت در شعر جوششي ، کلمه نماد حقيقتي است عميق تر از معناي آن و از دلالت تطبيقي آن با معنا فراتر مي رود.
دقيقا از همين جاست که ميان شاعري و سخنوري هم تفاوت مي افتد و اختلاف ميان شعر و نظم بروز مي کند. به بيان ساده تر هر بر ساخته اي از شاعر که در آن کلمه نماد فرا معنا نباشد و عمق چنداني نداشته باشد شعر نيست ، زيرا به سراغ شاعر نيامده ، بلکه شاعر به سراغ آن رفته است يا به تعبير ديگر، شاعر در تصرف آن نيست ، بلکه آن شعر در تصرف شاعر است.
ما چنين بر ساخته اي را نمي توانيم به هيچ روي شعر بناميم ، هر چند هنجار شعري داشته باشد و به قول حافظ صنعت بسيار در عبارات آن به کار رفته باشد.
در واقع چنين اثري شعر ناميده نمي شود، بلکه سراينده آن سخنوري است که کلمات را منظوم کرده است ؛ البته بايد يادآور شد که بسياري از شاعران بزرگ ما هم گاهي در برخي سروده هاي خود تنها سخنور هستند و نه شاعر، به طوري که در مورد فردوسي هم اين حالت پيش آمده است؛ به عنوان مثال مي توان به بزم دوم انوشيروان؛ بوذرجمهر و موبدان اشاره کرد که تمامي اين بزم گزارش ساده و مقاله منظومي است که طي آن فردوسي گفتگوهاي بوذرجمهر و دانشمندان حاضر در مجلس را عينا چنانچه در مآخذ پيش روي داشته ، آورده است ؛ البته با کمال قدرت و سخنوري.
همين فردوسي آنجا که شعر به سراغ او مي رود، يعني آنجا که کلمه فرا معناست و حقيقتي عميق تر از ظاهر را بيان مي کند، شاعري و سخنوري را با هم همراه مي کند و همين موضوع منجر به خلق شاهکاري به نام شاهنامه مي شود. که اين پيوند بيش از همه در بخش پهلواني و داستان هاي رستم به چشم مي خورد.
همچنين مساله ديگري هم که در ملکوت کلمه بايد به آن يادآور شوم ، مقوله قالبهاي مختلف شعري است. ميان قالبهاي مختلف شعر، کلمه در غزل است که به دليل ويژگي هاي خاص اين قالب به ملکوت اعلاي خود نزديک تر مي شود. در واقع مي توان گفت شاعرانه ترين قالب شعري در زبان فارسي ، قالب غزل است.
به بيان ديگر فرامعناترين کلمات ميان يک غزل ناب ظهور مي کند، زيرا شکل غزل به دليل کوتاهي آن و ظرفيت هاي اين قالب و وزنهاي نرم و فراواني که در بر مي گيرد، بهترين قالب براي ناب ترين شعرها و احساسات است ، به طوري که مي توان گفت ناب ترين احساسات در شعر ظهور مي کند و ناب ترين شعرها در شکل و قالب غزل.
دکترسيدعلي موسوي گرمارودي